อาเซอร์ไบจานผงาด! ท้าชนรัสเซีย-อิหร่าน ขยายบทบาทภูมิรัฐศาสตร์ในยูเรเซีย ผนึกพันธมิตรใหม่ อิสราเอล- ตุรกี-ปากีสถาน-จีน

15-7-2025

   SCMP รายงานว่า  อาเซอร์ไบจานท้าทายรัสเซีย-อิหร่าน เดินเกมใหม่ในยูเรเซีย อาเซอร์ไบจาน (Azerbaijan) อดีตสาธารณรัฐโซเวียต กำลังปรับบทบาทตนเองในภูมิภาคคอเคซัส (Caucasus) และยูเรเซียอย่างแข็งขัน โดยพร้อมเผชิญหน้ากับอิทธิพลของรัสเซีย (Russia) และอิหร่าน (Iran) เพื่อก้าวขึ้นเป็นผู้เล่นสำคัญในระเบียบโลกใหม่ ตามการวิเคราะห์ของผู้เชี่ยวชาญ

  หลังประสบความสำเร็จอย่างเด็ดขาดในการยึดคืนพื้นที่นากอร์โน-คาราบัค (Nagorno-Karabakh) จากอาร์เมเนีย (Armenia) เมื่อปี 2023 กรุงบากู (Baku) ได้ขยายเครือข่ายพันธมิตรหลากหลายเพื่อเสริมความเป็นอิสระทางยุทธศาสตร์ โดยไม่ยอมเป็นเพียงประเทศเพื่อนบ้านที่ต้องยอมตามรัสเซียหรืออิหร่านอีกต่อไป

  อาเซอร์ไบจานได้สร้างพันธมิตรกับกลุ่มประเทศที่หลากหลาย อาทิ อิสราเอล (Israel), ตุรกี (Turkey), ปากีสถาน (Pakistan) ที่มีอาวุธนิวเคลียร์, จีน (China) ในฐานะพันธมิตรยุทธศาสตร์ และอดีตสาธารณรัฐโซเวียตที่มีประชากรเชื้อสายเติร์กเป็นหลัก การเปลี่ยนขั้วพันธมิตรเหล่านี้ถูกเปรียบเทียบกับ “Great Game” ในศตวรรษที่ 19 ระหว่างอังกฤษกับรัสเซีย แต่ผู้เชี่ยวชาญมองว่าความซับซ้อนในปัจจุบันยิ่งกว่าหลายเท่า

  ราซิฟ ฮูเซย์นอฟ (Rusif Huseynov) ผู้อำนวยการ Topchubashov Centre ในบากู ระบุว่า การแข่งขันภูมิรัฐศาสตร์ในคอเคซัสใต้ขณะนี้มีผู้มีส่วนได้ส่วนเสียหลากหลาย ทั้งรัสเซีย, จีน, สหรัฐฯ, สหภาพยุโรป, อินเดีย และปากีสถาน ต่างแย่งชิงอิทธิพลกัน

  ความสัมพันธ์ระหว่างบากูกับมอสโกย่ำแย่ลงหลังเหตุการณ์เครื่องบินโดยสารของ Azerbaijan Airlines ถูกกองกำลังรัสเซียยิงตกในคาซัคสถานตะวันตกเมื่อเดือนธันวาคม ส่งผลให้มีผู้เสียชีวิต 38 คน โดยรัสเซียอ้างว่าเป็นความผิดพลาดจากการป้องกันโดรนยูเครนในแถบเชชเนียใกล้อาเซอร์ไบจาน แต่ไม่ได้ขอโทษอย่างเป็นทางการ

   สถานการณ์เลวร้ายลงอีกเมื่อเจ้าหน้าที่รัสเซียในเยคาเตรินเบิร์กจับกุมชาวอาเซอร์ไบจานหลายสิบคนเมื่อ 27 มิถุนายน มีผู้เสียชีวิต 2 ราย รัสเซียอ้างว่าเป็นการปราบปรามอาชญากรรม แต่บากูประณามว่าเป็นการเหยียดเชื้อชาติ พร้อมระงับการแลกเปลี่ยนทางการทูตและยกเลิกกำหนดการเยือนของรองนายกรัฐมนตรีรัสเซีย อเล็กเซย์ โอเวอร์ชุค (Aleksei Overchuk)

    ในเวลาต่อมา สถานีโทรทัศน์ของรัฐอาเซอร์ไบจานได้เย้ยหยันประธานาธิบดีวลาดิเมียร์ ปูติน (Vladimir Putin) ของรัสเซียอย่างเปิดเผย พร้อมตั้งคำถามถึงความไม่สบายใจของปูตินต่อการที่อาเซอร์ไบจานกลายเป็น “รัฐที่เข้มแข็ง” และ “ฟื้นฟูอธิปไตย” ด้วยการยึดนากอร์โน-คาราบัค ไม่กี่วันต่อมา ทางการอาเซอร์ไบจานบุกค้นสำนักงานสื่อรัสเซียในประเทศและจับกุมเจ้าหน้าที่ระดับสูงในข้อหาสอดแนม

   ตุรกี (Turkey) ได้เสนอตัวเป็นคนกลาง โดยประธานาธิบดีเรเจป ทายยิป แอร์โดอัน (Recep Tayyip Erdogan) เรียกร้องให้ทุกฝ่ายใจเย็น พร้อมระบุว่า “ความปรารถนาอันยิ่งใหญ่ของอังการาคือไม่ให้เหตุการณ์ที่โชคร้ายสร้างความเสียหายที่ไม่อาจเยียวยา” ต่อความสัมพันธ์ระหว่างบากูกับมอสโก

   ความสัมพันธ์กับอิหร่านก็เผชิญแรงกดดันเช่นกัน หลังอิหร่านกล่าวหาอาเซอร์ไบจานว่าอนุญาตให้อิสราเอลใช้ห้วงอากาศโจมตีอิหร่านด้วยโดรนเมื่อเดือนที่ผ่านมา กระทรวงการต่างประเทศบากูปฏิเสธข้อกล่าวหานี้ว่าเป็น “การยั่วยุอย่างเปิดเผย”

   ฮูเซย์นอฟกล่าวว่า อาเซอร์ไบจานเพียงแต่ “ดำเนินมาตรการป้องกันที่จำเป็น” เพื่อรับมือกับ “ยุคที่วุ่นวายมากขึ้นจากการล่มสลายของระเบียบโลกเดิม”

  เขาคาดว่าการลดบทบาทของสหรัฐฯ จะนำไปสู่ระบบภูมิภาคที่แตกแยกมากขึ้น “ในสถานการณ์ใหม่นี้ อาเซอร์ไบจานกำลังเสริมสร้างและปรับแนวร่วมกับพันธมิตรดั้งเดิมและพันธมิตรยุทธศาสตร์ เช่น ตุรกีและปากีสถาน ซึ่งพิสูจน์แล้วว่ามีความน่าเชื่อถือ” ฮูเซย์นอฟกล่าวกับ This Week in Asia

  เมื่อเดือนพฤษภาคม ประธานาธิบดีอิลฮาม อาลีเยฟ (Ilham Aliyev) ของอาเซอร์ไบจาน ได้เป็นเจ้าภาพต้อนรับประธานาธิบดีแอร์โดอันและนายกรัฐมนตรีเชห์บาซ ชารีฟ (Shehbaz Sharif) ของปากีสถาน ในการประชุมสุดยอดพันธมิตรไตรภาคี หลังจากนั้นไม่นาน ปากีสถานประกาศว่าอาเซอร์ไบจานได้เพิ่มคำสั่งซื้อเครื่องบินขับไล่ JF-17 (ร่วมพัฒนากับจีน) ประจำปี 2024 จาก 16 ลำเป็น 40 ลำ มูลค่าดีล 4.6 พันล้านดอลลาร์ ครอบคลุมการฝึกอบรม การสนับสนุนทางเทคนิค และอาวุธยุทโธปกรณ์

  เครื่องบินขับไล่รุ่นใหม่นี้ติดตั้งระบบอิเล็กทรอนิกส์และขีปนาวุธจากจีนที่ผ่านการทดสอบในสนามรบกับอินเดียเมื่อเดือนพฤษภาคม คาดว่าจะทำให้อาเซอร์ไบจานได้เปรียบเหนือเครื่องบินรบรัสเซียรุ่นเก่าของอาร์เมเนีย ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา อินเดียกลายเป็นซัพพลายเออร์อาวุธหลักของอาร์เมเนีย

  หลังชัยชนะเหนืออาร์เมเนียในสงครามปี 2020 ฮูเซย์นอฟระบุว่า “ความกังวลหลัก” ของอาเซอร์ไบจานขณะนี้คืออิหร่านและรัสเซีย “ซึ่งมีท่าทีที่ไม่เป็นมิตรต่ออาเซอร์ไบจานอย่างยิ่ง”

  บาฟนา เดฟ (Bhavna Dave) อาจารย์อาวุโสด้านการเมืองเอเชียกลางแห่ง SOAS University of London คาดว่าความสัมพันธ์ทางการทูตจะยิ่งตึงเครียดขึ้น โดยระบุว่าทั้งรัสเซียและอิหร่านกำลังขาดพันธมิตร พร้อมชี้ว่าความตึงเครียดที่เพิ่มขึ้นระหว่างอาเซอร์ไบจานกับรัสเซียได้เสริมบทบาทของตุรกีและ “ความรู้สึกเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน” ในกลุ่มองค์การรัฐเติร์ก (Organisation of Turkic States) ที่ประกอบด้วยตุรกี อาเซอร์ไบจาน และประเทศเอเชียกลางอื่นๆ

  แนวคิดชาตินิยมเชื้อชาติยังทำให้ความสัมพันธ์กับอิหร่านร้อนแรงขึ้น โดยเฉพาะหลังชาวอาเซอรีในอิหร่านจำนวนมากสนับสนุนอาเซอร์ไบจานในสงครามกับอาร์เมเนียที่เป็นพันธมิตรอิหร่าน

   อาเซอรีเป็นชนกลุ่มน้อยใหญ่ที่สุดในอิหร่าน รองจากเปอร์เซีย ประธานาธิบดีมาซูด เปเซชเคียน (Masoud Pezeshkian) ของอิหร่าน ซึ่งเป็นชาวอาเซอรีเอง พยายามประคับประคองความสัมพันธ์กับอาลีเยฟ แม้จะมีความขัดแย้งลึกซึ้งเรื่องอิสราเอลที่เป็นซัพพลายเออร์อาวุธหลักของบากู หลังมีรายงานว่าโดรนอิสราเอลบินเข้าสู่อากาศอิหร่านผ่านทะเลแคสเปียน เปเซชเคียนขอให้บากูสอบสวน แต่ถูกอาลีเยฟปฏิเสธทันที

   แม้จะถูกกดดันจากสายแข็ง เปเซชเคียนยังเดินทางเยือนบากูต้นเดือนกรกฎาคมเพื่อร่วมประชุม Economic Cooperation Organisation (ECO) ที่ก่อตั้งโดยอิหร่าน ปากีสถาน และตุรกี ซึ่งฮูเซย์นอฟมองว่าเป็น “สัญลักษณ์สำคัญ” นักวิเคราะห์เชื่อว่าอิหร่านที่อ่อนแอลงจากการโจมตีของอิสราเอลและสหรัฐฯ ไม่น่าจะเสี่ยงเปิดศึกโดยตรง

  ความขัดแย้งทางการทูตส่วนหนึ่งเกิดจากความทะเยอทะยานของอาเซอร์ไบจานในการสร้างเส้นทางขนส่งระหว่างประเทศทรานส์-แคสเปียน (Trans-Caspian International Transport Route) หรือ Middle Corridor เชื่อมจีนและเอเชียกลางกับตุรกีผ่านอาร์เมเนีย โดยไม่ผ่านอิหร่าน

  บากูต้องการให้โครงการนี้สอดรับกับ Belt and Road Initiative ของจีน เชื่อมต่อถึงปากีสถานและทะเลอาหรับ รวมถึงท่าเรือ Gwadar ที่จีนบริหาร

   ขณะที่อิหร่านเดินหน้าโครงการ International North-South Transportation Corridor เชื่อมอินเดียผ่านท่าเรืออิหร่านไปยังรัสเซีย และกังวลว่าโครงการของบากูจะทำให้โครงการของตนที่ถูกคว่ำบาตรสหรัฐฯ ต้องล้มเหลว

   เดฟกล่าวว่ารัสเซีย “มองข้าม” การที่อดีตประเทศโซเวียตอย่างอาเซอร์ไบจาน คาซัคสถาน และอุซเบกิสถาน กำลังสร้างอิทธิพลใหม่ผ่านโครงสร้างพื้นฐาน การค้า และความมั่นคง

   ฮูเซย์นอฟเสริมว่า เมื่อรัสเซียถูกคว่ำบาตรจากชาติตะวันตก มอสโกจึงต้องพึ่งพาเส้นทางเชื่อมต่อทางใต้สู่ตุรกี อิหร่าน และกลุ่มอ่าวเปอร์เซีย “ในภูมิรัฐศาสตร์ใหม่ที่กำลังเกิดขึ้น อาเซอร์ไบจานยังคงเป็นจุดเชื่อมต่อที่น่าเชื่อถือและมีความสำคัญเชิงยุทธศาสตร์มากที่สุด” เขากล่าว

---

IMCT NEWS

ที่มา https://www.scmp.com/week-asia/politics/article/3317921/how-azerbaijan-defies-russia-and-iran-eurasias-new-order?module=top_story&pgtype=section